Opinia KIG ws. specustawy dotyczącej koronawirusa

Poniżej prezentujemy opinię Krajowej Izby Gospodarczej do projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (druk sejmowy nr 265, 1 marca 2020 r.):

Krajowa Izba Gospodarcza ze zrozumieniem podchodzi do pilnego trybu uchwalania ustawy i propozycji doraźnych działań. Jednocześnie negatywnie oceniamy jakość zaproponowanych rozwiązań prawnych. Projekt ustawy dotyczy niezwykle ważnej materii – ochrony zdrowia publicznego i zapobiegania rozprzestrzeniania się epidemii chorób zakaźnych. Jednocześnie w istotny sposób ingeruje w wolności i swobody obywatelskie, dając organom władzy publicznej zbyt duże uprawnienia, bez wskazania granic uznaniowości.

Zgodnie z art. 10 ust. 2 Projektu Prezes Rady Ministrów może wydawać polecenia osobom prawnym, jednostkom organizacyjnym i przedsiębiorcom. Jednocześnie projektodawca nie wskazał jakichkolwiek ograniczeń co do zakresu wydawanych poleceń. Oznacza to, że Prezes RM będzie mógł wydać dowolne polecenie (podlegające natychmiastowemu wykonaniu), o ile będzie miało związek z przeciwdziałaniem COVID-19. Polecenia mogą być wydawane także ustnie, telefonicznie lub przy pomocy środków komunikacji elektronicznej.

W praktyce taka regulacja pozbawia przedsiębiorców możliwości jakiejkolwiek kontroli wydanych poleceń. Mogą one dotyczyć tak szerokiego spektrum spraw, jak obowiązek wydania towaru, środków transportu, udostępnienia pomieszczeń, dystrybucji określonych dóbr, powstrzymania się od zakupu pewnych kategorii towarów, aż do zawieszenia prowadzenia działalności.

W ocenie Krajowej Izby Gospodarczej Projekt powinien wyraźnie wskazywać cel szczegółowy tak, jak uczyniono to w art. 9 ust. 3 wskazując, że obowiązek wykonania określonego działania w związku z przeciwdziałaniem COVID-19 musi mieć na celu „zapewnienie kontynuacji udzielania świadczeń zdrowotnych w innym podmiocie leczniczym”. Analogicznie Projektodawca postąpił w przypadku art. 16 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, precyzując w ust. 4 zakres wydawanych decyzji.

Tak samo cel powinien być określony dla poleceń wydawanych na podstawie art. 10. Przykładowo takim celem może być:

• zapewnienie ludności dostępu do podstawowych artykułów żywnościowych i higienicznych (nakaz wydania, zakaz sprzedaży, nakaz zakupu określonych artykułów),
• pozyskanie środków transportowych do przewozu towarów, chorych, personelu medycznego (nakaz wydania środka transportu należącego do przedsiębiorcy),
• ograniczenie wielkości skupisk ludzkich (nakaz zamknięcia placówki handlowej).

Zgodnie z art. 11 wyłączeniu ma podlegać stosowanie niektórych regulacji związanych z procesem inwestycyjnym (ustawy Prawo budowlane, o działalności leczniczej, o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Wskazany artykuł nie określa jednak, co powinno stać się z przebudowanym, wzniesionym, wyburzonym obiektem po zakończeniu obowiązywania ustawy albo ustaniu zagrożenia. Czy taki budynek, przebudowany z naruszeniem podstawowego trybu ustawowego, może być nadal użytkowany? Czy i w jakim okresie powinien być przywrócony stan zgodny z przepisami, kto odpowiada za szkody powstałe w wyniku funkcjonowania obiektu wzniesionego/przebudowanego w specjalnym trybie? W jaki sposób traktować obiekty przebudowane/zlikwidowane z pominięciem przepisów ustawy o ochronie zabytków?

W kontekście nieokreślonego zakresu kompetencji z art. 10 i braku doprecyzowania w art. 11 mogą wyniknąć daleko idące konsekwencje dla przedsiębiorców. Mogą oni otrzymać nakaz przebudowy obiektu (z pominięciem szeregu przepisów i zgodnie z poleceniem), a równocześnie odpowiadać (jako właściciel i zarządca terenu) za szkody, które powstaną, np. zniszczenie przechowywanych rzeczy, uszczerbek na zdrowiu.

Zgodnie z art. 16 ust. 4 pkt 1 lit. a) ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, pracodawca może być zobowiązany przez Inspektora do podjęcia czynności kontrolnych i zapobiegawczych. Może to oznaczać obowiązek gromadzenia przez przedsiębiorców bliżej nieokreślonych danych wrażliwych dot. pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu. Oznacza to (przy założeniu, że zostałby nałożony obowiązek gromadzenia danych o zdrowiu osób fizycznych) istotne ryzyko związane z przetwarzaniem danych osobowych na gruncie RODO. Dlatego w ocenie Krajowej Izby Gospodarczej powyższy przepis powinien zostać doprecyzowany w taki sposób, aby przedsiębiorcy mogli się na niego powoływać przy przetwarzaniu danych (administrowanie na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów).

Ponadto niezrozumiałe jest ratio legis art. 4 Projektu. Dlaczego taki dodatkowy zasiłek ma być wypłacany wyłącznie z powodu stwierdzenia w placówce COVID-19, a nie każdej choroby zakaźnej? Również sama norma prawna budzi wątpliwości. Jeżeli Projektodawca postanowił zastosować szczególne przywileje dla wybranej grupy obywateli, opiekun prawny dziecka powinien mieć prawo do zasiłku w przypadku zamknięcia placówki „z powodu podejrzenia COVID-19”, a nie „z powodu COVID-19”. Jeżeli Projektodawca chce faktycznie walczyć z rozprzestrzenianiem się epidemii, już samo podejrzenie jej wystąpienia w placówce powinno powodować jej zamknięcie. Równolegle należy wskazać, że dyrektor przedszkola nie ma możliwości prawnych do odmowy opieki nad dzieckiem chorym – dziecko przyprowadzone przez rodzica musi pozostać pod opieką placówki.

Warszawa, 4 marca 2020 roku