Opinia KIG: projekt ustawy z 18 lutego 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie

Krajowa Izba Gospodarcza podtrzymuje zdanie wyrażone w opinii 9 grudnia 2016 r., że rynek usług finansowych powinien być kształtowany przez przepisy prawa cywilnego, ewentualnie administracyjnego (w zakresie nadzoru), natomiast nie przez prawo karne.

Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (dalej Projekt) w istocie jest daleko idącą ingerencją w prawo cywilne i jako taki nie powinien być procedowany w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Krajowa Izba Gospodarcza z wielkim szacunkiem podchodzi do wiedzy i doświadczenia Projektodawców w obszarze prawa karnego, jednakże opublikowany Projekt, ze względu na jego całkowite nieprzystosowanie do obecnego stanu prawnego, nie powinien być dalej procedowany, do czasu usunięcia istotnych błędów.

Zmiany zaproponowane w art. 1 Projektu (nowelizacja ustawy Kodeks cywilny) bardzo mocno ingerują w zasadę swobody umów, ograniczając całkowite koszty udzielenia świadczenia pieniężnego. Oczywistym jest, że prawodawca ma prawo podjąć takie działania w ochronie słabszych uczestników rynku – osób fizycznych (konsumentów). Projektodawcy pominęli jednak całkowicie fakt, że zmiana ustawy Kodeks cywilny istotnie rzutuje na rentowność przedsiębiorstw pożyczkowych. Projektodawca sam, w uzasadnieniu na str. 32 przewiduje zniknięcie z rynku części podmiotów udzielających pożyczek. Nie analizuje przy tym ani skutków społecznych po stronie pracowników i współpracowników takich instytucji, ani wpływu takiej regulacji na stan finansów publicznych (zmniejszone wpływy z podatków).

W tym kontekście 14 dniowe vacatio legis należy uznać za niezwykle szkodliwe dla całego sektora pożyczkowego, jak również podważenie zasady zaufania przedsiębiorców (wszystkich branż) do państwa. Jest również wątpliwe, czy Projekt spełnia kryteria z art. 66 i 67 ustawy Prawo przedsiębiorców (ocena wpływu na sektor MSP, zasada proporcjonalności legislacji).

W przypadku nowelizacji ustawy Prawo bankowe należy wskazać że niedopuszczalne jest wyłączenie części operacji bankowych spod rekomendacji KNF (rekomendacja T). Jest to regulacja dalece szkodliwa dla bezpieczeństwa całego sektora.

Projektodawca zdaje sobie sprawę, że banki nie są przygotowane w obszarze organizacyjnym, metodologicznym i prawnym na przejęcie portfela klientów od firm pożyczkowych. Propozycja polegająca na wyłączeniu części operacji spod rekomendacji T jest ryzykowna z punktu widzenia samych banków – możliwości pozyskiwania finansowania zewnętrznego na rynkach międzynarodowych. To, połączone z brakiem doświadczenia w określaniu ryzyka udzielenia mikropożyczek i zarzadzania takim portfelem spowoduje, że banki nie będą zainteresowane oferowaniem tego produktu. W konsekwencji, osoby chcące zaciągnąć mikropożyczkę będą musiały udać się po nią do szarej strefy działającej całkowicie poza regulacją prawną. W tym kontekście propozycje zawarte w Projekcie istotnie zmniejszają nie tylko bezpieczeństwo finansowe najsłabszych uczestników rynku, ale również ich bezpieczeństwo fizyczne.

Kwestia ryzyka jakie Projekt generuje w sektorze bankowym nie była rozważana przez Projektodawcę, co również jest sprzeczne z art. 66 i 67 ustawy Prawo przedsiębiorców.

Projekt, w art. 7 zakłada nałożenie na udzielającego pożyczki obowiązku weryfikacji prawdziwości oświadczenia o dochodach i wydatkach w jednej z instytucji z art. 105 ust. 4 ustawy Prawo bankowe.

Po pierwsze, jest nałożeniem nadmiernych obowiązków na przedsiębiorcę obowiązek weryfikowania prawdziwości oświadczenia strony umowy co do jej dochodów i zobowiązań. To w interesie składającego oświadczenie jest podanie wiarygodnych danych. Po drugie instytucje o których mowa w art. 105 ustawy Prawo bankowe nie posiadają informacji o dochodach osób fizycznych. Również załączanie tego typu informacji do umowy kredytu konsumenckiego powoduje wzrost ryzyka wycieku danych wrażliwych dot. sfery życia prywatnego osoby fizycznej.

W ocenie Krajowej Izby Gospodarczej również w tym obszarze Projekt narusza zasadę proporcjonalności i zakazu nadmiernego obciążania obowiązkami przedsiębiorców z sektora MSP (art. 66 i 67 ustawy Prawo przedsiębiorców).

W uzasadnieniu na stronie 5 i n. projektodawca wskazuje patologiczne zachowania przedsiębiorstw pożyczkowych, podając przykłady z lat 1999 do 2009, tymczasem na str. 2 tego uzasadnienia jest zamieszczona grafika, która pokazuje szereg zmian prawnych mających chronić konsumenta przed lichwą podjętych w latach 2014 – 2017. Nie ma zatem żadnego uzasadnienia, żeby przykłady patologicznego działania nieuregulowanego rynku (ok. 15 stron uzasadnienia do Projektu) zamieszczać jako część uzasadnienia zmian proponowanych w Projekcie, gdyż dotyczą one zupełnie innego stanu prawnego.

Podsumowując, Krajowa Izba Gospodarcza nie neguje potrzeby uregulowania rynku mikropożyczek. W naszej ocenie nie powinien tego jednak robić Minister Sprawiedliwości, a Minister Przedsiębiorczości i Technologii, przy ścisłej współpracy z Komisją Nadzoru Bankowego i Ministrem Finansów.

W naszej ocenie projekt nie spełnia kryteriów proporcjonalności regulacji, w szczególności w  stosunku do sektora MSP, co jest sprzeczne z ustawą Prawo przedsiębiorców. Ponadto może spowodować trudności w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego przez banki (wyłączenie części portfela spod rekomendacji T), jak również generuje istotne ryzyko przejęcia części dotychczasowego rynku przez organizacje przestępcze.

W związku z powyższym w naszej ocenie Projekt, przed przekazaniem do dalszych prac, wymaga bardzo istotnych zmian poprzedzonych pogłębionymi konsultacjami z MF, KNF i bankami.

Warszawa, 28 lutego 2019 roku.