2. Od kiedy istnieje arbitraż?
Od zawsze. Polubowne rozstrzyganie sporów istniało prawdopodobnie jeszcze przed powstaniem państw i sądów państwowych.
3. Na podstawie jakich przepisów funkcjonuje?
Umowy handlowe, kodeksy postępowania cywilnego, regulaminy sądów polubownych, umowy międzynarodowe, konwencje (np. Konwencja nowojorska o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z 1958 r.), kodeks etyki arbitra i in. Zastosowanie mają również zasady słuszności (ex eaquo et bono) i zwyczaje handlowe, zwane umownie lex mercatoria .
4. Czym różni się sąd arbitrażowy od zwykłego sądu?
Strony mają wpływ na wiele elementów postępowania. Same wybierają arbitrów. Arbitrzy rozstrzygają w granicach przyznanych im uprawnień. Sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem państwowym.
5. Czy rozprawa wygląda inaczej?
Tak. Strony siedzą wygodnie i składają wyjaśnienia na siedząco. Miejscem rozprawy jest sala wybranej izby handlowej. Pełnomocnicy nie muszą ubierać togi. Na każdą prośbę stron można zarządzić przerwę. Można częstować się kawą i herbatą. Nikt na nikogo nie krzyczy, nie wyrzuca za drzwi, nie grozi kryminałem.
6. Jaki wpływ na przebieg postępowania arbitrażowego mają strony?
Duży. Mogą wybrać: konkretny sąd polubowny, skład arbitrów, sposób ich powołania, miejsce i czas postępowania, zasady rozstrzygania sporu, a nawet określić liczbę instancji postępowania, jeśli nie chcą poprzestać na jednej.
7. Czym różni się sąd polubowny od sądu arbitrażowego?
Niczym. Są to różne nazwy tej samej instytucji.
8. Jakie są zalety arbitrażu?
Prostsza procedura postępowania, niższe i przewidywalne z góry koszty, jednoinstancyjność i szybkość postępowania. Rozprawy odbywają się w kameralnej atmosferze. Arbitraż jest dyskretny, postępowanie poufne, gwarantuje też poszanowanie interesów obu stron i tajemnic handlowych. Arbitrzy rozumieją biznes lepiej, niż sędziowie państwowi. Mogą być wybrani do sprawy stosownie do swojej specjalizacji i doświadczenia.
9. Jakie są wady arbitrażu?
Jest jeszcze wciąż mało znany i wykorzystywany. Grono doświadczonych arbitrów jest stosunkowo wąskie. Wyrok jest ostateczny, w zasadzie nie ma od niego odwołania.
10. Czy w Polsce jest łatwy dostęp do arbitrażu?
Bardzo łatwy. Wystarczy dokonać zapisu na sąd polubowny. Można to zrobić w umowie, fakturze, wymianie korespondencji, w statucie spółki, fundacji, spółdzielni lub stowarzyszenia.
11. Czy jesteśmy krajem przyjaznym arbitrażowi?
Tak. W 2005 r. parlament wprowadził do kodeksu postępowania cywilnego regulację arbitrażu, wzorowaną na ustawie modelowej UNCITRAL. Dla inwestorów zagranicznych to ważne kryterium atrakcyjności przy wyborze kraju postępowania. Warszawa może stać się centrum międzynarodowego arbitrażu. Mamy wszystkie atuty: centralne położenie, zdolnych arbitrów, stały sąd arbitrażowy – jeden z największych w Europie, z niemal 60-letnią tradycją.
12. Ile jest w Polsce stałych sądów arbitrażowych?
Około pięćdziesięciu. Prowadzą listy własnych arbitrów, mają administrację, organy i własne regulaminy. Funkcjonują najczęściej przy izbach gospodarczych.
13. Jaki jest obszar działania sądów arbitrażowych?
Różny – regionalny, branżowy, ogólnopolski lub międzynarodowy, w zależności od statutu, regulaminu oraz realnych możliwości i potrzeb.
14. Który sąd polubowny jest właściwy do rozstrzygania danej sprawy?
Ten, któremu strony poddały rozstrzygnięcie sporu, czyli ten, który strony same wybrały.
15. Czy wyroki polskiego sądu arbitrażowego są uznawane za granicą?
Tak, o ile dane państwo ratyfikowało Konwencję Nowojorską z 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych. Takich państw jest około 150.
16. Czy niższa taryfa opłat to ważny argument?
Niekoniecznie tańszy musi być dobry. Z kolei w przypadku sądów ”młodych”, albo „nowych”, istnieje ryzyko, że przestaną istnieć, zanim rozpoznają sprawę. Wówczas klauzula arbitrażowa automatycznie wygaśnie.
17. Co powinny zrobić osoby, które chcą się poddać arbitrażowi?
Są trzy możliwości: dokonanie zapisu na sąd polubowny w umowie, zawarcie dodatkowej umowy o poddaniu się pod arbitraż w momencie pojawienia się sporu (kompromis), wprowadzenie klauzuli arbitrażowej do statutu spółki, fundacji, stowarzyszenia.
18. Co to jest zapis na sąd polubowny?
Inaczej klauzula arbitrażowa – to umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Musi być w niej wskazany przedmiot sporu (o co się spieramy) lub stosunek prawny (umowa itp.), z którego spór wyniknął lub może wyniknąć.
19. Jaka jest różnica między klauzulą arbitrażową a innymi sposobami poddania się arbitrażowi?
Klauzula arbitrażowa jest formą zapisu na sąd polubowny. Dotyczy sporów, które mogą powstać w przyszłości. Klauzula kompromisarska (od słowa: kompromis) – dotyczy sporów już zaistniałych.
20. Gdzie zamieszcza się klauzulę?
Można ją zamieścić w zawieranej umowie, fakturze, rachunku, statucie, wymianie korespondencji, na piśmie, a nawet w innym możliwym do utrwalenia środku komunikacji, takim jak Internet, wymiana e-maili, telegramów, rozmów telefonicznych nagranych za zgodą stron. Zwykle na końcu pisma, ale tak, aby stanowiła jego integralną część. Może mieć też formę aneksu do umowy.
21. Jak powinna wyglądać klauzula?
Brzmienie klauzuli ma wpływ na przebieg postępowania. Może brzmieć na przykład tak: „Wszelkie spory, wynikające z niniejszej umowy lub powstające w związku z nią, będą rozstrzygane przez (nazwa stałego sądu polubownego z podaniem jego siedziby) stosownie do regulaminu tego Sądu.” Można dodać: „obowiązującego w dacie wniesienia pozwu”. Klauzula może zawierać dodatkowe postanowienia – liczbę arbitrów, miejsce postępowania, język itd.
22. Jakie są najczęstsze błędy w klauzulach?
Uprzywilejowanie jednej ze stron, np.: jednostronny wybór arbitrów, możliwość zmiany treści zapisu przez jedną tylko stronę, niewskazanie stosunku prawnego, którego spory mogą dotyczyć, nieprecyzyjne wskazanie sądu (niepełna nazwa, niewskazanie siedziby, błąd w nazwie lub adresie sądu), wskazanie więcej, niż jednego sądu albo regulaminu.
23. Co to jest klauzula siły wyższej?
To klauzula w umowie, która mówi, co stanie się ze zobowiązaniami stron w przypadku zdarzenia rozsądnie niemożliwego do przewidzenia ani uniknięcia, którego następstwom nie można zapobiec. Zwalnia ona strony od odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania.
24. Co to jest klauzula wykonalności?
To stempel, który sędzia sądu powszechnego nadaje m.in. wyrokowi sądu arbitrażowego. W treści stempla (exequatur) sąd „poleca i rozkazuje” wszystkim urzędom oraz osobom, których to może dotyczyć, aby wykonały postanowienia wyroku. Jeżeli wyrok sądu polubownego nie zostanie dobrowolnie wykonany, musi zostać uznany przez sąd powszechny lub uzyskać taką klauzulę wykonalności.
25. Czy ta sama sprawa może być rozstrzygana zarówno przez sąd polubowny jak i powszechny?
Zdarza się, ale bardzo rzadko, że w tej samej sprawie toczy się postępowanie sądowe w jednym kraju, a arbitrażowe w innym. Sąd powszechny może wydać wówczas tzw. „anti-suit injuctions”, np. zabronić kontynuowania arbitrażu (zdarza to się czasami w Ameryce Łacińskiej). Zapis na sąd polubowny z zasady wyklucza rozpoznanie sprawy przez sąd powszechny. Jeśli strona pozwana podniesie zarzut zapisu na sąd polubowny, sąd powszechny odrzuci pozew. Postępowanie przed sądem powszechnym rozpocznie się jednak, jeżeli strona pozwana takiego zarzutu nie podniesie. Niemniej, sprawa raz rozstrzygnięta o to samo roszczenie, pomiędzy tymi samymi stronami w arbitrażu, nie może być ponownie rozpatrywana w sądzie powszechnym.
26. Który wyrok jest ważniejszy – sądu arbitrażowego czy powszechnego?
Wyrok sądu arbitrażowego ma tę samą moc wiążącą, co wyrok sądu powszechnego po stwierdzeniu jego wykonalności przez sąd powszechny. Stwierdzenie wykonalności powinno trwać krótko.
27. Czy sąd powszechny może uchylić wyrok sądu arbitrażowego?
W zasadzie nie. Stronom sporu przysługuje skarga o uchylenie wyroku jedynie z powodów formalnych, np.: braku lub wad zapisu na sąd polubowny, rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych zapisem, pozbawienia strony możności obrony jej praw, nieprawidłowego powołania składu, wydania innego wyroku w tej samej sprawie wcześniej, jego sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP. Sąd wyrok uchyla lub skargę oddala, ale nie rozstrzyga ponownie sprawy za sąd polubowny. Do ponownego rozpoznania sprawy po uchyleniu wyroku niezbędny jest nowy wniosek strony.
28. Czym się różni arbitraż od mediacji?
Mediator wspomaga dialog stron, szuka kompromisu, tymczasem arbiter rozstrzyga, kto ma rację. Mediacja jest tańsza, ale nie gwarantuje zakończenia sporu w sposób wiążący. Ugody nie są objęte Konwencją Nowojorską. Nie można dochodzić ich wykonania za granicą. W sądzie arbitrażowym można ugodzie nadać formę wyroku. Jeżeli mediator doprowadzi do ugody, obie strony mogą mieć poczucie wygranej. Opłata mediacyjna jest zwykle niższa od arbitrażowej (np. w SA KIG wynosi 20% opłaty arbitrażowej).
29. Kiedy wybrać arbitraż, a kiedy mediację?
Mediację zawsze warto wybrać, gdy strony prowadzą jeszcze współpracę, gdy spór przeszkadza w jej kontynuowaniu. Arbitraż wybierzemy wtedy, gdy nie można już samemu doprowadzić do rozwiązania sporu.
30. Jak wygląda procedura mediacji?
Po złożeniu wniosku i wyrażeniu zgody na mediację przez drugą stronę oraz uiszczeniu opłaty mediacyjnej, strony powołują mediatora z Listy Mediatorów. Mediator organizuje spotkanie, wysłuchuje stron, może przedstawić różne propozycje ugody. Spotkanie może odbyć się z każdą ze stron z osobna. Oświadczenia, wnioski i wyjaśnienia, złożone podczas mediacji są poufne i nie mogą być brane pod uwagę w przyszłości, ani w postępowaniu arbitrażowym, ani sądowym (chyba że strony postanowią inaczej). W przypadku zawarcia ugody, sporządzany jest protokół, zawierający jej warunki i osnowę. Na wniosek stron, ugodzie można nadać formę wyroku. Mediator wystąpi wówczas w roli arbitra i wyda wyrok taki, jaki strony ustaliły. Jeżeli do ugody nie dojdzie, to trudno. Przed stronami stoi możliwość arbitrażu, albo procesu sądowego.
31. Czym warto kierować się przy wyborze sądu?
Doświadczeniem i kompetencją arbitrów, stabilnością instytucji i jej przeszłym dorobkiem, regulaminem sądu, renomą, wreszcie – specjalizacją. Regulaminy mogą się różnić np. zasadami powołania arbitra, wyłaniania przewodniczącego składu itp.
32. Co to jest ADR?
Alternative Dispute Resolution – alternatywne wobec sądownictwa powszechnego metody rozwiązywania sporów. Czyli: negocjacje, koncyliacje, mediacje, wstępne opinie eksperta, mini procesy, rozstrzygnięcia na próbę i inne.