Opinia KIG: ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego działalności innowacyjnej

Krajowa Izba Gospodarcza (KIG) pozytywnie ocenia inicjatywę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego jako wiodącego ministerstwa wprowadzającego Projekt Ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego działalności innowacyjnej, których skutkiem ma być usuwanie ciągle istniejących barier rozwoju innowacyjnej gospodarki w Polsce oraz wprowadzenia zachęt dla polskich przedsiębiorców do zwiększania nakładów na prace badawczo-rozwojowe i ich wspieranie finansowe instrumentami kapitałowymi przez fundusze venture capital.

Innowacyjność przedsiębiorstw jest kluczem do silnej i konkurencyjnej gospodarki i wszelkie zmiany zmierzające do poprawy otoczenia prawnego w tych obszarach znajdują pełne wsparcie Krajowej Izby Gospodarczej.  Innowacje są wypracowywane głównie w procesie prowadzonych prac badawczo-rozwojowych (nowe technologie, wynalazki, produkty) ale i również są to nowatorskie i unikalne modele biznesowe, które również stanowią bazę do budowy silnych konkurencyjnych przedsiębiorstw i dlatego poprawa warunków dla prowadzenia prac badawczo rozwojowych jest niewątpliwie cenną inicjatywą Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

W opinii KIG, wprowadzenie w życie proponowanej ustawy zwiększy poziom wydatków na prace badawczo-rozwojowe oraz zwiększy szansę jaką daje nam Program POIR na zbudowanie przyszłościowego ekosystemu prawnego i podatkowego wspierającego rozwój innowacji w Polsce.

Tym nie mniej KIG zwraca w poniższej opinii uwagę, że ciągle w Projekcie Ustawy skutecznie nie rozwiązano istotnych barier, głównie podatkowych, ograniczających możliwości finansowania rozwoju innowacyjnych przedsiębiorców instrumentami kapitałowymi (rozwinięcie tej opinii znajduje się poniżej w Uwagach szczegółowych).

Uwagi szczegółowe do Projektu Ustawy w zakresie dotyczącym przedsiębiorców i finansowania ich rozwoju:

2. Obecny stan systemu innowacyjności w Polsce.

W latach 2008-2015 zwiększył się w Polsce udział nakładów na badania i rozwój w stosunku do Produktu Krajowego Brutto (tzw. wskaźnik GERD) z 0,6% do 1%, ale nadal jest on niższy niż wartość wskaźnika GERD dla Unii Europejskiej (wzrost z 1,76% do 1,95%). Pozytywnym zjawiskiem jest zmiana struktury finansowania GERD, w szczególności rosnący udział przedsiębiorstw w finansowaniu prac badawczo-rozwojowych (wzrost w latach 2008-2015 z 30 do 39%).

3. Szczegółowe rozwiązania proponowane w projekcie ustawy.

3.1. Art. 1 i art. 2: zmiany w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT) oraz w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (ustawa o CIT).

KIG pozytywnie opiniuje zmiany w ustawach podatkowych, które wspierałyby prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej (B+R) zwłaszcza wprowadzające zmiany w zakresie tzw. ulgi B+R, tj. prawa do odliczenia od podstawy opodatkowania określonej kwoty kosztów uzyskania przychodów poniesionych przez przedsiębiorcę na działalność badawczo-rozwojową (kosztów kwalifikowanych).

KIG jedynie zwraca uwagę, aby w przepisach wykonawczych i stosowanych interpretacjach dokonanych zmian w prawie podatkowym wprowadzać w miarę możliwości precyzyjne zapisy tak aby uniemożliwić urzędom skarbowym odmienne od intencji ustawodawcy interpretacje wprowadzanych zapisów, które skutkowałyby istotnymi sankcjami skarbowymi dla przedsiębiorców, którzy w dobrej wierze zastosują w swoich przedsiębiorstwach regulacje wynikające z przyszłej Ustawy.

Dotyczy to zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorców a zwłaszcza małe start-upy, których nie stać na usługi dobrych ale drogich kancelarii podatkowych i mogą popełniać błędy lub spory
z urzędami skarbowymi wynikające z niejednoznacznej interpretacji zapisów ustawy.

3.1.2. Pkt 2 lit. a tiret pierwsze i drugie.

KIG pozytywnie opiniuje zmiany brzmienia pkt. 1 w art. 26e ust. 2 ustawy o PIT w taki sposób, aby wyraźnie określić, że za koszty kwalifikowane uznaje się należności i składki na ubezpieczenia społeczne opłacane z tytułu m.in. stosunku pracy, w takiej części, w jakiej czas przeznaczony na realizację działalności badawczo-rozwojowej pozostaje w ogólnym czasie pracy pracownika.

Zmiana ta powinna rozwiać liczne zgłaszane wątpliwości interpretacyjne w tym zakresie.
Do określenia zostaje tylko tryb dokumentowania przez przedsiębiorcę czasu pracy pracownika pomiędzy prace B+R i pozostałe czynności.

KIG pozytywnie opiniuje rozszerzenie katalogu kosztów kwalifikowanych o należności z tytułu umów o dzieło oraz umów zlecenia oraz składki na ubezpieczenia społeczne opłacane z tytułu tych należności – należności te będą stanowiły koszty kwalifikowane w takiej części, w jakiej czas przeznaczony na realizację działalności badawczo-rozwojowej pozostaje w całości czasu przeznaczonego na wykonanie usługi na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło.

Wnioskujemy o weryfikację czy słowa „należności” nie powinno się zastąpić słowem „wydatki”
lub „wynagrodzenia” gdyż jak rozumiemy intencje ustawodawcy w odnośnym zapisie chodzi
o wydatki na wynagrodzenia ponoszone na umowy o dzieło i umowy zlecenia.

Zwracamy również uwagę, iż z katalogu kosztów kwalifikowanych zostały wyłączone, zdaniem KIG w sposób nieuzasadniony, faktury od podwykonawców prac badawczo- rozwojowych. KIG wnioskuje o rozszerzenie katalogu kosztów kwalifikowanych o tak udokumentowane wydatki
na prace B+R ponieważ współpraca różnych podmiotów gospodarczych w zakresie kooperacji
w rozwoju innowacji w przedsiębiorstwie jest powszechną praktyką gospodarczą. Dodatkowo budowanie sieci kooperacji przedsiębiorców i korzystanie wzajemne z unikalnych kompetencji
i ekspertyz jest cechą wartą wspierania przez system prawno-podatkowy i nie jest zrozumiałe nakłanianie (poprzez regulacje podatkowe) przedsiębiorcy aby wszelkie zadania prac B+R wykonywał sam, wewnętrznie nie posiadając do ich właściwego wykonania ani kompetencji
ani wyposażenia zamiast podzlecić częściowo wykonanie danego zadania specjalistycznemu przedsiębiorcy.

Dodatkowo wyłączenie wydatku udokumentowanego fakturą w tym od kooperanta z zagranicy
( i jej ograniczenie do umów zlecenie i o dzieło) wyłącza korzystanie z coraz szerzej stosowanej

na świecie zasady „open innovation” czy usług ekspertów pracujących na zasadach „freelancer” bardzo popularnych w zakresie specjalistycznych usług programistycznych.

3.1.3. Pkt 2 lit. a tiret trzecie.

KIG pozytywnie opiniuje zmiany rozszerzające katalog kosztów kwalifikowanych o koszty nabycia sprzętu specjalistycznego w prowadzonej działalności B+R, w szczególności naczyń i przyborów laboratoryjnych oraz urządzeń pomiarowych, które nie są środkami trwałymi.

KIG wnioskuje o rozszerzenie katalogu kosztów kwalifikowanych również o „odczynniki i materiały eksploatacyjne”, które są często istotnym wydatkiem a nie są środkami trwałymi.

Zmiana ta ma charakter doprecyzowujący dotychczasowe regulacje, które budziły wątpliwości,
czy nabycie sprzętu laboratoryjnego niebędącego środkiem trwałym, może stanowić koszt kwalifikowany.

3.1.4. Pkt. 2 lit. a tiret czwarte.

KIG stoi na stanowisku, że kosztem kwalifikowanym nie powinny być jedynie ekspertyzy, opinie, usługi doradcze i usługi równorzędne, świadczone lub wykonywane na podstawie umowy przez jednostkę naukową w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki, a także nabycie wyników badań naukowych od takiej jednostki, na potrzeby prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej.

KIG uważa, że bardzo wartościowymi ekspertyzami i usługami dla przedsiębiorcy rozwijającemu nowy innowacyjny produkt czy prowadzącemu prace B+R nad nową technologią są ekspertyzy lub nabycie praw własności przemysłowej czy wyników badań od innych jednostek niż naukowe w tym od innego przedsiębiorcy.

KIG nie widzi uzasadnienia dla szczególnego potraktowania podatkowego nabywanej ekspertyzy od uczelni niż od innego innowacyjnego przedsiębiorcy.

3.1.5. Pkt 2 lit. b.

KIG pozytywnie opiniuje rozwiązania zakładające rezygnację z funduszu innowacyjności tworzonego w przedsiębiorstwie i ich zastąpienie w centrach badawczo-rozwojowe dodatkowym katalogiem kosztów kwalifikowanych, tego samego, które centra badawczo-rozwojowe mogą obecnie na podstawie rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 sierpnia 2009 r. w sprawie funduszu innowacyjności.

Równocześnie KIG pozytywnie opiniuje wprowadzenie dodatkowego katalogu kosztów kwalifikowanych w postaci odpisów amortyzacyjnych od budynków, budowli i lokali wykorzystywanych do prac B+R oraz koszty ekspertyz, opinii, usług doradczych uzyskanych
od osób trzecich (ust. 3a dodawany w art. 26e ustawy o PIT).

3.1.6. Pkt 2 lit. c.

KIG pozytywnie opiniuje zapisy doprecyzowujące że koszty kwalifikowane podlegają odliczeniu, jeżeli nie zostały podatnikowi zwrócone w jakiejkolwiek formie poprzez dodanie wyjaśnienia,
że koszty kwalifikowane podlegają odliczeniu, jeżeli nie zostały odliczone od podstawy obliczenia podatku.

3.1.7. Pkt. 2 lit. d i e.

KIG pozytywnie opiniuje zmiany aby prawo do ulgi (odliczenia kosztów) przysługiwało
w odniesieniu do kosztów kwalifikowanych, które nie stanowią kosztów prowadzenia działalności na terenie specjalnej strefy ekonomicznej.

3.1.8. Pkt 3 lit. a i b.

KIG pozytywnie opiniuje wprowadzenie tzw. zwrotu gotówkowego dla przedsiębiorców rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej, którzy ponoszą wydatki na działalność badawczo-rozwojową, ale z uwagi na niewystarczający dochód nie mogą dokonać pełnego odliczenia w ramach ulgi B+R. Wprowadzenie takiej, korzystnej dla start-up możliwości alternatywnego rozliczenia ulgi B+R w kolejnych latach podatkowych poprzez zwrot nieodliczonej kwoty ulgi B+R. jest bardzo cenną inicjatywą.

KIG zwraca jednak uwagę iż cechą charakterystyczną spółek nowych technologii strt up jest wysokie prawdopodobieństwo upadłości lub likwidacji w wyniku zmaterializowania się ryzyk właściwych dla wczesnych faz rozwoju technologii lub nieudanej próby jej wprowadzenia na rynek. W takiej sytuacji należy zapewnić w Ustawie brak sankcji podatkowych a w tym wymogu zwrotu ulgi do urzędu skarbowego.

3.2. Art. 3. Zmiany w ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości.

KIG pozytywnie opiniuje uregulowanie kwestii związanej z wykazywaniem przez przedsiębiorców
w części sprawozdania finansowego – Dodatkowe informacje i objaśnienia, wysokości poniesionych kosztów związanych z pracami badawczymi i rozwojowymi, które nie zostały ujęte
w aktywach bilansu.

Precyzyjne uregulowanie tej kwestii ułatwi przedsiębiorcom prawidłowe raportowanie
w obowiązkowej sprawozdawczości.

3.3. Art. 4. Zmiany w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej.

3.3.1. Pkt. 1

KIG pozytywnie opiniuje projekt zmniejszenia o 50% opłaty rocznej za powyższe zgłoszenia oraz zmniejszenie o 50% opłat okresowych za ochronę wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego oraz topografii układów scalonych w przypadkach i opłaty jednorazowej za ochronę wynalazku stanowiącego przedmiot patentu dodatkowego ułatwi korzystanie z ochrony działalności innowacyjnej przez akademickie inkubatory przedsiębiorczości i centra transferu technologii.

KIG wnioskuje jednak o przyznanie tego zmniejszenia również Twórcom samodzielnie składającym wnioski patentowe a nie wyłącznie AIP i CTT. Z praktyki wynika, że najszybszym
i najskuteczniejszym kanałem transferu wyników badań naukowych do przemysłu jest proces komercjalizacji realizowany bezpośrednio przez twórców a jednocześnie w przeciwieństwie do instytucji CTT czy AIP, twórcy mają ograniczone zdolności finansowania i opłacania wniosków patentowych.

3.6. Art. 7. Zmiany w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki.

KIG pozytywnie opiniuje zmiany mające na celu uregulowanie możliwości uzyskania uprawnień równoważnych z uprawnieniami doktora habilitowanego przez osoby posiadające stopień doktora na podstawie doświadczenia w prowadzeniu działalności badawczo-rozwojowej oraz osiągnięć
w pracach wdrożeniowych.

3.8. Art. 8 pkt 1 i 2. Zmiany w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym.

KIG pozytywnie opiniuje plan objęcia monitoringiem losów doktorantów i osób ze stopniem doktora.

Zdaniem KIG wprawdzie nie rozwiązuje to istotnego problemu polskich uczelni polegającego na zatrudniania przez siebie głównie własnych doktorantów co jest istotną przyczyną braku wymiany myśli naukowo-technicznej ale wyniki takiego monitoringu mogą stać się źródłem udokumentowanej analizy a następnie opracowania właściwej diagnozy stanu i wypracowania postulatów rozwiązania tego problemu.

3.12. Art. 14. Zmiany w ustawie z dnia 25 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw
w związku ze wspieraniem innowacyjności.

KIG pozytywnie opiniuje zmiany w zakresie wydłużenia wprowadzonego Ustawą z dnia 25 września 2015 r okresu przysługującego zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych spółki kapitałowe oraz spółki komandytowo-akcyjne z tytułu zbycia udziałów lub akcji nabytych
z dwóch lat ( tj inwestycji dokonanych latach 2016- 2017) na okres na lata 2016-2023.

Tym niemniej KIG zwraca uwagę, że wprowadzone zmiany do Ustawy o Innowacyjności są zbyt wąskie i nie likwidują istotnych (innych niż lata dokonania inwestycji) warunków wprowadzanego zwolnienia w podatku CIT takich jak wymóg posiadania co najmniej 10% w spółce portfelowej czy wymóg prowadzenia pac B+R przez spółkę w którą dokonano inwestycji.

Wymóg posiadania co najmniej 10% w spółce portfelowej powinien zostać ograniczony do momentu wejścia ( dokonania inwestycji) a nie wyjścia z inwestycji – w trakcie rozwoju spółki
np. z portfela inkubatorów Programu BridgeAlfa NCBiR spółka rozwijająca się pozyskuje kolejne rundy finansowania które rozmywają pierwotnego inwestora fazy seed co może skutkować jego zejściem poniżej progu 10% a zdaniem KIG nie może to być karane opodatkowaniem.

KIG zwraca uwagę, iż wymóg prowadzenia prac B+R jest bardzo nieprecyzyjny i może być interpretowany przez urzędy skarbowe na niekorzyść funduszy, które dokonały lub dokonają takiej inwestycji w spółkę portfelową.

Dodatkowo na podstawie treści Uzasadnienia do Projektu ustawy można wysnuć wniosek,
że słuszną intencją ustawodawcy jest wprowadzenie w Polsce zachęt dla funduszy inwestycyjnych

i inwestorów do inwestowania w innowacyjne przedsiębiorstwa wprowadzające na rynek Polski lub globalny innowacje nie tylko produktowe (wypracowane w trakcie prac B+R) ale i innowacyjne modele biznesowe jak i usługi (takie jak np. oprogramowanie Software as a Service).

Przedsiębiorstwa pragnące rozwijać takie innowacje będą przedmiotem inwestycji funduszy utworzonych z pomocą i współfinansowanych przez Polski Fundusz Rozwoju w programie
np. STARTER. I w wyniku zawężonej definicji wymogu zwolnienia z podatku dochodowego fundusze z tego programu pozostaną opodatkowanie podwójnie (w tym PFR jako inwestor)
co z pewnością nie przyczyni się do sukcesu tego programu i zapewne nie jest zgodne z intencją ustawodawcy.

KIG proponuje zastąpić wymóg „prowadzenia prac B+R” wymogiem „wprowadzania na rynek innowacji w postaci innowacyjnych produktów, usług lub modeli biznesowych”

Dla celów regulacyjnych posiłkować się można definicją innowacji określoną w podręczniku OECD Podręcznik Oslo, zgodnie z którą przez innowację należy rozumieć wprowadzenie do praktyki
w gospodarce nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do produktu (towaru lub usługi), procesu, marketingu lub organizacji.

Zgodnie z ww. definicją można w ustawie zastąpić wymóg „prowadzenia prac B+R” wymogiem wprowadzania na rynek Innowacji według definicji:

1. innowację produktową – oznaczającą wprowadzenie na rynek przez dane przedsiębiorstwo nowego towaru lub usługi lub znaczące ulepszenie oferowanych uprzednio towarów i usług w odniesieniu do ich charakterystyk lub przeznaczenia;
2. innowację procesową – oznaczającą wprowadzenie do praktyki w przedsiębiorstwie nowych lub znacząco ulepszonych metod produkcji lub dostawy;
3. innowację marketingową – oznaczającą zastosowanie nowej metody marketingowej obejmującej znaczące zmiany w wyglądzie produktu, jego opakowaniu, pozycjonowaniu, promocji, polityce cenowej lub modelu biznesowym, wynikającej z nowej strategii marketingowej przedsiębiorstwa;
4. innowację organizacyjną – polegającą na zastosowaniu w przedsiębiorstwie nowej metody organizacji jego działalności biznesowej, nowej organizacji miejsc pracy lub nowej organizacji relacji zewnętrznych.

Dodatkowo KIG zwraca uwagę, iż Projekt ustawy nie rozwiązuje poważnych problemów podatkowych wprowadzonych niedawno do regulacji podatkowych dotykających, a w praktyce likwidujących z powodu utraty sensu ekonomicznego,  kilku standardowych instrumentów finansowania innowacyjnych start upów a w tym:

1. Finansowania start upu pożyczką konwertowalną na akcje ( tzw convertible notes) gdzie usunięto z ustawy podatkowej uznania za koszt uzyskania przychodu z tytułu rynkowej wartości otrzymanych akcji wpłaconej do Spółki gotówkowej wartości wcześniej udzielonej pożyczki. KIG wnioskuje o przywrócenie tej dość oczywistej możliwości.

2. Inkubatory a w tym zwłaszcza zajmujące się komercjalizacją wyników badań naukowych
   w tym z Programu BridgeAlfa NCBiR bardzo często wprowadzały wypracowany aport
   w postaci wykonanych i sfinansowanych prac B+R czy własności przemysłowej do spółki start up w zamian za otrzymane akcje w start up. Wprowadzone w ubiegłym roku nowelizacje Ustawy i CIT uniemożliwiają uznanie za koszt podatkowy wydatków poniesionych na wytworzenie aportu w wyniku czego opodatkowaniu podlega wartość rynkowa otrzymanych akcji bez możliwości obniżenia dochodu o poniesione koszty wytworzenia aportu

3. Popularnym mechanizmem rozwoju spółek nowych technologii jest ich łączenie w większe organizmy lub włączanie do większych spółek w wyniku przejęcia lub fuzji (shares swap).
   W wyniku tego procesu Inkubator lub inwestor czy fundusz venture capital nie uzyskuje gotówki ( nie następuje sprzedaż akcji) tylko w zamian otrzymuje inne udziały lub akcje,
   Zdaniem KIG taka transakcja nie powinna wywoływać skutków podatkowych a dopiero finalna sprzedaż uzyskanych w takiej transakcji akcji i uzyskanie dochodu do opodatkowania

Nawiązując do pisemnej opinii przedstawianej przez KIG do Ministerstwa na etapie konsultacji KIG podtrzymuje swoją rekomendację aby w całej ustawie zamiast używać terminów „udziały lub akcje” zastosować termin „udziały lub papiery wartościowe” co umożliwi objęcie ustawą innych form takich jak coraz bardziej popularne i korzystne dla Uczelni w procesie komercjalizacji warranty subskrypcyjne.

Zygmunt Grajkowski

Przewodniczący

Komitet ds. Nowych Technologii i Innowacji

Krajowa Izba Gospodarcza

Warszawa, 30 maja 2017 r.