Ekspertki KIG o modelach współpracy pomiędzy pracodawcami a szkołami zawodowymi

Efektywna współpraca między przedsiębiorcami a szkołami branżowymi – kluczowym elementem skutecznego przygotowania uczniów do wejścia na rynek pracy

Ciąg dalszy cyklu: Ekspertki KIG o sytuacji szkolnictwa zawodowego w Polsce

W poprzednim artykule omówiliśmy kwestie przygotowania zawodowego absolwentów szkół branżowych w kontekście oczekiwań rynku pracy. Firmy coraz częściej oczekują, że kandydaci do pracy będą posiadali zarówno teoretyczne podstawy, jak i konkretne umiejętności praktyczne, zdobywane na przykład poprzez praktyki zawodowe, projekty praktyczne czy doświadczenie zawodowe. Tymczasem niedopasowanie oferty szkół do zapotrzebowania rynku pracy oraz braki kompetencyjne – stanowią poważny problemem.

W aktualnym wydaniu skoncentrujemy się na roli przedsiębiorców w procesie kształcenia w szkołach zawodowych. Przedstawimy korzyści płynące z możliwości regularnej współpracy między szkołami branżowymi a przedsiębiorstwami w dostosowywaniu programów nauczania do bieżących i przyszłych wyzwań zawodowych, gdzie obie strony odnoszą korzyści: szkoły dostarczają lepiej przygotowanych absolwentów, a firmy wpływają na kształtowanie programów edukacyjnych zgodnie z aktualnymi potrzebami rynku pracy.

W poprzednich wydaniach:

Jak skutecznie zapewnić dopływ wykwalifikowanych kadr dla gospodarki >>> TUTAJ

Przygotowanie zawodowe absolwentów szkół branżowych w kontekście oczekiwań rynku pracy >>> TUTAJ

Współpraca pomiędzy pracodawcami a szkołami zawodowymi – modele współpracy i dobre praktyki

Współpraca między pracodawcami a szkołami zawodowymi jest kluczowym elementem zwiększania skuteczności edukacji zawodowej i lepszego dostosowania kształcenia do realnych potrzeb rynku pracy. Stan obecny współpracy jest zdecydowanie obszarem wymagającym doskonalenia.

Przedsiębiorcy gotowi rozpocząć współpracę z konkretną placówką edukacyjną muszą przede wszystkim określić jej pożądany zakres. Szkoła pragnie głównie pozyskać atrakcyjne miejsca praktyk, zdobyć specjalistyczny sprzęt, uzyskać wsparcie przy tworzeniu i realizacji programu nauczania, ale też poprowadzenia przez praktyków niektórych zajęć lub szkoleń.

Podjęcie współpracy ze szkołą wymaga podpisania stosownej umowy, która daje możliwość utworzenia w danej placówce klasy patronackiej, czyli klasy objętej opieką firmy partnerskiej. Tego rodzaju współpraca ma charakter długofalowy i trwa przynajmniej przez cały pełny cykl nauki, czyli 3 lata. Kontynuacja zależy od sytuacji finansowej firmy patronackiej, ale też, a właściwie przede wszystkim, od potrzeb tej firmy.

Zazwyczaj firmy współpracują ze szkołami, działającymi  w ich okolicy,  co znacząco ułatwia komunikację pomiędzy podmiotami.

W konkretnych przypadkach przedsiębiorca może też współpracować ze szkołą, która położona jest nawet w innym województwie, jeśli na przykład planuje otwarcie nowego oddziału. W trakcie współpracy wiele spraw załatwianych jest na bieżąco, ponieważ trudno jest przewidzieć, ilu absolwentów pracodawca będzie mógł zatrudnić w przyszłości, albo jaki nowy sprzęt będzie mógł dostarczyć szkole.

Formy współpracy

Współpraca pomiędzy pracodawcami, a szkołami zawodowymi, ważna z punktu widzenia kształtowania umiejętności praktycznych i poznania środowiska pracy, polega obecnie głównie na realizacji zajęć praktycznych i praktyk zawodowych. Celem zajęć realizowanych u pracodawców jest kształtowanie  u uczniów umiejętności zawodowych niezbędnych do podjęcia pracy w danym zawodzie oraz zastosowanie i pogłębienie zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy.

Współpraca pomiędzy pracodawcami, a szkołami zawodowymi może przybierać różne formy. Poniżej przedstawiamy przykładowe formy współpracy.

• Konsultacje z pracodawcami przy projektowaniu programów nauczania

Szkoły zawodowe powinny konsultować się z przedstawicielami branży podczas projektowania programów nauczania. Dzięki temu można dostosować materiały dydaktyczne i kursy do rzeczywistych umiejętności i wiedzy wymaganych przez pracodawców. Zmiany technologiczne zachodzące w gospodarce przyśpieszyły na tyle, że programy nauczania powinny być zmieniane właściwie co rok, co z punktu widzenia zasad organizacyjnych w oświacie stanowi dużą trudność. Jest to jednak warunek przygotowania absolwentów do potrzeb rynku pracy. W związku z tym istotne jest, aby szkoły branżowe utrzymywały dialog z przedsiębiorstwami i regularnie aktualizowały swoje programy nauczania. Współpraca taka jest wzajemnie korzystna, ponieważ szkoły zawodowe dostarczają pracodawcom lepiej przygotowanych absolwentów, a firmy mają wpływ na kształtowanie programów edukacyjnych zgodnie z wymaganiami rynku pracy. Ostatecznie sprzyja to lepszemu dostosowaniu umiejętności absolwentów do potrzeb branży. Konsultacje, o których mowa powyżej, pozwalałyby na dostosowywanie programów nauczania  do bieżących i przyszłych potrzeb rynku pracy.

• Realizacja zajęć w rzeczywistych warunkach pracy

Część procesu kształcenia dualnego odbywa się w miejscu pracy, ale z uwzględnieniem wymagań określonych w rozporządzeniu w sprawie praktycznej nauki zawodu. Realizacja zajęć praktycznych poza szkołą wymaga monitorowania przebiegu praktycznej nauki zawodu we współpracy
z pracodawcami.

• Diagnozowanie wiedzy i umiejętności nabytych przez uczniów i praktykantów

Udział pracodawców i przedsiębiorców w diagnozowaniu wiedzy i umiejętności uczniów pozwoliłoby na bieżące korygowanie treści kształcenia i podniosłoby rangę kształcenia. Problemem jest jednak wynagradzanie przedsiębiorców za takie działanie, bowiem w budżetach szkół nie ma takich pozycji, ani pieniędzy, które mogłyby być wykorzystane.

• Organizacja staży i praktyk zawodowych

Pozyskanie przez szkołę miejsc odbywania praktyk zawodowych i staży jest obecnie ułatwione przez istnienie rynku pracownika. Umożliwienie odbywania praktyk jest formą pozyskiwania pracowników, ponieważ pozwala już na etapie szkoły związać przyszłego pracownika z przyszłym miejscem pracy.

Praktyki zawodowe i staże są uważane za korzystne z wielu powodów:

• pozwalają na zdobycie doświadczenia praktycznego w rzeczywistym środowisku pracy, co pozwala na zastosowanie teoretycznej wiedzy w praktyce i rozwijanie umiejętności praktycznych;
• ułatwiają zrozumienie rynku pracy, poznanie jego rzeczywistego funkcjonowania, umożliwiają poznanie, jakie umiejętności są najbardziej poszukiwane, jakie są oczekiwania pracodawcówi jakie są realne wyzwania zawodowe;
• rozwijają umiejętności miękkie, zwłaszcza takie jak komunikacja, praca zespołowa, rozwiązywanie problemów czy zarządzanie czasem, a są one często równie istotne jak kompetencje techniczne;
• pozwalają na budowanie sieci kontaktów zawodowych, nawiązywanie kontaktów w branżyi pozyskiwanie cennych mentorów – kontakty te mogą być później pomocne w znalezieniu pracy po ukończeniu szkoły;
• dają okazję do oceny, czy wybrana dziedzina jest zgodna z ich zainteresowaniami i pasjami, co może pomóc w dokładniejszym określeniu kierunku rozwoju kariery zawodowej;
• zwiększają szansę na zatrudnienie, ponieważ pracodawcy chętnie zatrudniają kandydatów z doświadczeniem praktycznym, prawie gotowych do natychmiastowego wdrożenia w pracę;
• pozwalają przetestować wiedzę teoretyczną w praktyce, w rzeczywistych sytuacjach zawodowych, co pozwala na lepsze zrozumienie, jakie umiejętności są rzeczywiście potrzebne do wykonywania danego zawodu.

Aby w pełni zrealizować korzyści płynące z praktyk zawodowych, konieczne jest wypracowanie  przez szkoły we współpracy z pracodawcami i wdrożenie w poszczególnych zawodach standardów praktyk zawodowych oraz procedur organizacji praktyk. Realizacje praktyk poprzedzić musi opracowanie wzorów wymaganej dokumentacji, na przykład umowy o praktyczną naukę zawodu z pracodawcą, regulaminu praktyk zawodowych, dzienniczka praktyki zawodowej, kryteriów i kart oceny praktykantów.

W przypadku praktyk zawodowych i nakładów na nie ze strony pracodawcy istotne są również rozwiązania finansowe, które mogłyby zachęcać pracodawców do współpracy w organizowaniu praktyk i staży, np. ulga podatkowa itp. rekompensująca koszty związane z takimi działaniami.

• Wspólne projekty edukacyjne

Szkoły zawodowe i przedsiębiorstwa mogą współpracować przy organizacji wspólnych projektów edukacyjnych. Takie projekty mogą obejmować realne problemy branżowe, które uczniowie próbują rozwiązać w ramach programu nauczania. Przykładem są przedsięwzięcia (pokazy, eventy) branży kosmetycznej organizowane wspólnie ze szkołami kształcącymi kosmetyczki i makijażystki, albo pokazy mody współorganizowane przez firmy modowe i szkoły branżowe z nimi współpracujące.

• Udział pracodawców w radach doradczych

Ciekawą i pożyteczną formą współpracy wydaje się powoływanie rad doradczych, w których zasiadaliby przedsiębiorcy z danej branży, doradzający szkole branżowej. Ich wiedza na temat bieżących trendów, wymagań branżowych i oczekiwań pracodawców może być cenna dla doskonalenia programów nauczania. Problemem jednak jest tu możliwość zorganizowania spotkania w takim terminie, by wszyscy dysponowali czasem.

• Prezentacje i warsztaty praktyczne

Przedstawiciele branży mogą prowadzić prezentacje, wykłady czy warsztaty praktyczne dla uczniów,
co umożliwi im zdobycie informacji z pierwszej ręki, a jednocześnie może bardziej zainteresować zawodem i przyszłą pracą.

• Rekrutacja absolwentów

Pracodawcy często korzystają z okazji, by rekrutować absolwentów szkół zawodowych. Dzięki wcześniejszej współpracy, pracodawcy są lepiej zaznajomieni z umiejętnościami i potencjałem kandydatów.

• Klasy patronackie

Szkoły branżowe coraz częściej prowadzą klasy patronackie, które objęte są opieką konkretnego przedsiębiorstwa. Firma nawiązuje współpracę z placówką edukacyjną, która przebiega według ściśle określonych zasad. Najczęściej opiera się ona na zapewnieniu miejsc do odbywania praktyk dla uczniów danej klasy. Coraz częściej firmy zaczynają dostarczać szkołom specjalistyczny sprzęt, dzięki któremu nauka przebiega znacznie szybciej, a wyjaśnienie nawet zawiłych kwestii nie stanowi większego problemu. Zazwyczaj jedno przedsiębiorstwo nie jest w stanie zapewnić zatrudnienia wszystkim absolwentom, jednak kilkoro najlepszych może liczyć na naprawdę dobrą ofertę.

Model klas patronackich jest odpowiedzią na potrzeby zmieniającego się rynku pracy. Przedsiębiorcy coraz częściej wolą zainwestować w pracownika już na etapie zdobywania przez niego wiedzy, aby następnie móc zatrudnić w swoich szeregach wykwalifikowanego specjalistę. Nauka teorii nie ma większego sensu, jeśli nie idzie w parze z praktyką. Klasy patronackie zdobywają więc coraz większą popularność zarówno wśród dyrektorów szkół branżowych, jak i przedsiębiorców. Korzystają na niej wszyscy – placówka, która może zaoferować uczniom najlepsze warunki do zdobywania wiedzy, pracodawcy, którzy mogą wykształcić sobie przyszłych pracowników oraz sami uczniowie, którzy jeszcze chętniej kształcą się w konkretnym kierunku.

• Branżowe Centra Umiejętności

Temu tematowi poświęcimy osobny artykuł.

Szkolnictwo zawodowe i przedsiębiorcy – warunki efektywnej współpracy

Aby edukacja zawodowa była efektywna, konieczna jest współpraca przy tworzeniu ram prawnych, wspólne finansowanie i przewidywanie trendów przyszłości. Niestety w tym zakresie nadal pozostaje dużo do zrobienia. Przedsiębiorcy co prawda zmuszeni są myśleć o potencjalnych pracownikach, co skłania ich do inwestowania w edukację zawodową, ale dotyczy to tylko dużych przedsiębiorstw.  Na rynku jednak dominują firmy małe i średnie, a one nie generują takich przychodów,  które pozwoliłyby inwestować w szkolnictwo. Rachunek ekonomiczny prowadzi do wniosku, że łatwiej i efektywniej jest inwestować w szkolenia nowych pracowników – jest to działanie szybsze, dające efekty nieomal natychmiast i pozwalające na pozyskiwanie kompetencji odpowiadających najnowszym trendom.

Korzyści ze współpracy szkół z pracodawcami są istotne i obustronne, ułatwiają absolwentom zdobycie atrakcyjnej pracy po ukończeniu szkoły, a pracodawcy stwarzają możliwość zatrudnienia pracownika kompetentnego, dobrze przygotowanego do pracy w swoim zawodzie. Dodatkową korzyścią dla pracodawcy jest promowanie marki przedsiębiorstwa w otoczeniu lokalnym.

Nawiązanie efektywnej współpracy wymaga wypracowania indywidualnych zasad między partnerami, a co za tym idzie ważne jest również zaangażowanie samorządów, organów założycielskich szkoły.

Współpraca pomiędzy pracodawcami, a szkołami zawodowymi wynikać powinna z przyjętej strategii dotyczącej kierunków rozwoju szkolnictwa zawodowego. W strategii powinny zostać określone zasady i obszary tej współpracy, np. w kwestii tzw. kierunków zamawianych, tworzenia klas patronackich, czy też praktyk zawodowych lub zajęć praktycznych. Formy współpracy powinny uwzględniać różnorodność branż (w zależności od zawodu, regionu) oraz zaangażowania w proces edukacji.

Najczęściej poza praktykami i stażami współpraca ogranicza się do organizowania konkursów, wycieczek zawodoznawczych, wspólnych lekcji zawodowych, spotkań uczniów z pracodawcami, czasem konferencji, w których uczestniczą uczniowie, nauczyciele i pracodawcy. Kształcenie dualne wspiera współpracę między pracodawcami, a szkołami zawodowymi. Potrzebna jest jednak „promocja” takiego typu kształcenia wśród przedsiębiorców.

Od dyrektorów szkół oczekuje się nawiązywania współpracy, jednak nie zostało zdefiniowane, o jaką współpracę chodzi: czy chodzi o współpracą dotyczącą uaktualniania treści kształcenia
i dostosowywania ich do potrzeb rynkowych z okolicznymi przedsiębiorcami, czy też z branżą reprezentowaną np. przez instytucje zrzeszające pracodawców lub instytucje otoczenia biznesu, np. izby gospodarcze, zrzeszające przedsiębiorców. W przypadku kształcenia dualnego zasady współpracy są określone, jednak w przypadku praktyk zawodowych czy innych form współpracy tak nie jest.

Dyrektorzy szkół zwracają uwagę, że pracodawcom trudno jest zrozumieć „system”, np. w przypadku kształcenia dualnego – dlaczego muszą dostosować kształcenie do nieaktualnych wymagań podstawy programowej, czy też archaicznych wymagań egzaminacyjnych, mimo iż w praktyce stosują zupełnie inne rozwiązania, technologie, narzędzia czy materiały. Ten rozziew pomiędzy teorią szkolną i sztywnymi wymaganiami systemu oświaty, a praktyką w przedsiębiorstwie zniechęcają pracodawców i utrudniają dialog.

Brakuje także przestrzeni do podjęcia dialogu. Warto zdefiniować w nim rolę szkoły i rolę pracodawcy oraz doprecyzować korzyści wynikające z tej współpracy dla parterów. Potrzebne są spotkania i instrumenty. Przykładami dobrej praktyki są np. rady pracodawców funkcjonujące w szkołach, a zrzeszające pracodawców, czy też współorganizowanie formalnych i nieformalnych eventów,  dających przestrzeń do dialogu. Innym dobrym przykładem są klastry edukacyjne lub współpraca szkoły ze Specjalną Strefą Ekonomiczną. W tworzeniu przestrzeni do dialogu ogromną rolę odegrać mogą władze lokalne. Przykładem może być Wielkopolski Festiwal Zawodów organizowany  przez powiat pleszewski. W powiecie tym wprowadzono system przemienny: tydzień w szkole, tydzień u pracodawcy. Także treści programowe w technikach są stale modyfikowane we współpracy z przedsiębiorcami. Dzięki podjętym wysiłkom w powiecie pleszewskim aż 25% młodzieży uczy się w szkołach branżowych, a 50% w technikach. Starosta Pleszewa podkreśla, że kształcenie zawodowe jest kluczowym zagadnieniem związanym z rozwojem gospodarczym regionu i kraju, i jako takie nie powinno być wyłącznie domeną MEiN. Różne podmioty posiadające praktyczne odniesienie do kształcenia zawodowego powinny mieć wpływ na jego kształt i rozwój. Potrzebna jest więc silna reprezentacja przedsiębiorców i rzemieślników, którzy byliby silnymi partnerami i liczącym się głosem w podejmowaniu ważkich decyzji i opracowywaniu rozwiązań systemowych.

Spójna strategia rozwoju edukacji zawodowej w Polsce powinna być opracowana we współpracy z przedsiębiorcami. Jest to szczególnie ważne, z uwagi na narastające problemy związane z brakiem profesjonalnych kadr w gospodarce. Współpraca z pracodawcami powinna być prowadzona poprzez samorząd gospodarczy. Kontakt z pojedynczą firmą jest niewystarczający. Samorząd gospodarczy powinien pełnić rolę pełnoprawnego partnera w tej współpracy.

Autorki: Dorota Nawrat-Wyraz, Bożena Ziemniewicz

 Źródła:

1. Michał Pachocki, Agata Smolak „Współpraca przedsiębiorców z sektorem edukacji. Raport z badań”, Wydawnictwo Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 20212.

2. https://www.pke.org.pl/cele/

3. https://pleszew.naszemiasto.pl